Historia kawy – legenda

Za górami, za lasami, w kraju znanym dziś jako Etiopia (dawna Abisynia) w górskim regionie lasu deszczowego nieopodal Kaffy rosła sobie dziko roślinka dająca piękne czerwone jagody. Owoce te były tak atrakcyjne, że przyciągnęły uwagę pasących się nieopodal kóz pasterza o imieniu Kaldi. Zaintrygowany pobudzającym efektem rośliny Kaldi sam zaczął rzuć liście i jagody rośliny i tak uzależnił się od kofeiny. Kaldi, w VI wieku, nie był jednak pierwszym kawoholikiem, bo ludność Oromo żuła jagody i liście kawy połączone z tłuszczem już tysiące lat wcześniej.

Kawa na Bliskim Wschodzie

Około połowy XV wieku kawa opuściła Etiopię wraz z ludnością Oromo, wywożoną z Afryki jako niewolnicy. Tak trafiła przez Morze Czerwone do miejscowości Mokka we współczesnym Jemenie. Niebawem muzułmańscy mistycy zwani Sufi zauważyli, że pobudzające właściwości kawy pozwalają im modlić się całą noc bez konieczności przerw na sen. To właśnie z Jemenu pochodzą pierwsze zapisy o piciu naparu z palonych ziaren kawy. Nazwano ten napar “qahwa” co oznaczało wcześniej…wino. Do końca XV wieku kawa rozprzestrzeniła się po całym świecie arabsko-muzułmańskim.

Kawa oświecenia

Ponieważ w Islamie spożywanie alkoholu jest zabronione, kawa trafiła na podatny grunt i oto jak grzyby po deszczu zaczęły wyrastać kawiarnie dające spragnionym wolności i dyskusji mężczyznom przestrzeń do spotkań przy filiżance aromatycznego naparu. Dyskusje polityczne przy kawie nie były na rękę władcom i przywódcom duchowym, którzy wkrótce zakazali jej spożywania – stało się tak w Mekkce i Konstantynopolu. Gdy Wschód delektował się kawą, w Europie na potęgę pito piwo, które było wtedy bezpieczniejsze do spożycia niż woda. W Anglii mężczyźni, kobiety i dzieci pili po 350 litrów piwa rocznie, a Niemcy nawet 600 litrów.

Kawa zamiast piwa

Wszystko miało zmienić się w XVII wieku za sprawą kupców holenderskich i weneckich, którzy zaczęli importować kawę do Europy. Pierwsza kawiarnia w Londynie została otwarta w 1652 roku, a do 1700 roku było ich już ponad 2000. Nazywano je “penny universities” bo za cenę kubka kawy można było posiedzieć i posłuchać przemówień najświatlejszych umysłów. Kawa stała się podstawą rozwoju kapitalizmu. To na jej kanwie wyrosły potęgi takie jak Lloyds, Kampania Wschodnioindyjska czy londyńska giełda. Kobiety były początkowo wyłączone z kawiarnianego życia, dlatego złożyły oficjalny pozew żądając zakazania sprzedaży kawy, na którą ich mężowie wydają wszystkie oszczędności.

Cappuccino

Miłość do kawy szybko rozprzestrzeniła się po Europie. Jej wielkimi fanami zostali Wiedeńczycy, którzy do kawy dodawali cukru oraz mleka. Tak powstała kawa zwana “Kapuziner” której kolor przypominał szaty mnichów Kapucynów. Stąd dalej trafiło do Włoch skąd znamy cappuccino. Do Francji kawa trafiła za sprawą tureckiego ambasadora w XVII wieku. Francuzi nie docenili smaku naparu, ale lekarze dostrzegli jego “oczyszczające” działanie i zaczęli przepisywać kawę na zaparcia. Wkrótce kawiarnie na Zachodzie stały się centrum ruchów rewolucyjnych, w tym Rewolucji Francuskiej.

Niewolnicy kawy

Aby obejść monopol kawowy imperium osmańskiego Holendrzy przewieźli kawę z Indii na okoliczne wyspy i zaczęli uprawiać ją na Sri Lance oraz w krajach Azji Południowo-Wschodniej, zwłaszcza w dzisiejszej Indonezji. W 1720 krzaczek kawy trafił do kolonii na Martynice (Karaiby). W ciągu 50 lat z jednej sadzonki powstał lasek z 18 milionami krzewów kawowych. Oczywiście do pracy na rozrastających się plantacjach ściągnięto niewolników w Afryki. Najwięcej niewolników trafiło na plantacje do Brazylii – w XIX wieku było ich aż 1,5 miliona. To ich ciężką pracą (aż do 1888) Brazylia wybiła się na szczyt kawowej ekspansji dostarczając jeszcze długo 80% światowej kawy.

Nowa kawa

Po uniezależnieniu się od europejskich wpływów wiele krajów Ameryki Centralnej i Południowej zaczęło dostrzegać potencjał ekonomicznego rozwoju z upraw kawy. I tak jak w przypadku Gwatemali rząd konfiskował grunty rdzennej ludności, która potem pracowała na plantacjach jako niewolnicy. W 1906 George Washington i jego belgijski wspólnik spopularyzowali produkcję kawy instant (opatentowanej już w 1771 w Wielkiej Brytanii) i zaczęli masową ją rozpowszechniać, czym idealnie zapełnili popyt rynku w okresie I WŚ. Tymczasem w XIX w. w Azji pojawił się grzyb, który zniszczył tamte plantacje arabiki i przyczynił się do zmiany upraw kawy na uprawy herbaty. Udało się także znaleźć w Afryce nowe, odporniejsze krzewy kawy – robustę.

Nescafe

W 1884 Angelo Moriondo wynalazł (we Włoszech) pierwszy ekspres do kawy. Wciąż ulepszana forma zaparzania kawy w zaledwie 30 sekund (wcześniej było to 5 minut) zyskała sławę w Europie i USA. W 1938 pojawiła się nowa, ulepszona kawa instant – Nescafe, które szybko zdominowało światowy rynek kaw rozpuszczalnych. Tymczasem w Indiach najpopularniejsza kawa nadal pochodzi z ekspresów przelewowych i jest serwowana z mlekiem oraz cukrem.

Kawa w Indiach

Kawa dotarła do Indii z Jemenu. Pierwsze legendarne 7 ziarenek ukradł pustelnik Baba Budan i przeszmuglował w góry do stanu Karnataka na południu Indii. Miało to miejsce gdzieś w XVII wieku. Jak poszła mu produkcja? Tego nie wiemy, ale komercyjny rozwój przemysłu kawowego nastąpił w XVIII za sprawą Brytyjczyków. Dziś Indie są 3-cim największym producentem i eksporterem kawy w Azji oraz 6-tym największym producentem i 5-tym największym eksporterem na świecie z 3,14% udziału w rynku (2019-2020).

Więcej ciekawostek o Indiach znajdziesz w mojej książce Smaki Indii

Tekst: Aleksandra Zalewska; Fot. Canva